Lecący bocian to w dalekiej podróży wzruszający widok. Jest jak spotkanie z rodakiem. I nie ma w tym poczuciu wspólnoty wielkiej przesady. Co czwarty bocian biały na świecie naprawdę zakłada gniazda w naszym kraju. Stałam więc na wysokim wzgórzu już w Azji i dodawałam "Polaka" do "Polaka". Z pierwszą dziesiątką poszło prosto, w połowie setki zgłupiałam - liczyłam już tego osobnika czy nie? Bociany to wytrwali wędrowcy. W czasie migracji każdego dnia przez 8-10 godzin przemierzają od 200 do 400 km, z "prędkością przelotową" ponad 30 km/godz. Wiemy to, bo od połowy lat 90. ptaki dostają nadajniki satelitarne (plecaczki wielkości pudełka papierosów z baterią słoneczną) i ich trasa śledzona jest za pomocą satelity.

Kto wie, może z grzbietu któregoś wędrowca nad Bosforem wystawała antenka? Podróż zaczynają późnym rankiem, gdy rozgrzane powietrze zacznie unosić się ku górze, tworząc tak zwane kominy termalne. Boćki wskakują w taki komin, rozkładają skrzydła i kołując, dają się nieść ku górze. Osiągnąwszy pułap około kilometra - choć w wyjątkowo sprzyjających warunkach potrafią się wzbić na wysokość czterokrotnie większą! - zaczynają lot szybowcowy w wybranym kierunku. Straciwszy wysokość, znów odnajdują powietrzny komin, wznoszą się i ponownie szybują.

W latach 70. XX w. dr Colin Pennycuick, angielski ekspert w dziedzinie zdolności lotniczych dużych ptaków, który sam jest doświadczonym pilotem, oszacował, że bociany na lot szybowcowy zużywają 23 razy mniej energii niż na aktywny, czyli wtedy, kiedy poruszają się, wykorzystując siłę mięśni i machając skrzydłami. Obliczył też, że na każdy kilometr takiego lotu ptaki spalają 0,029 g tłuszczu, podczas gdy frunąc aktywnie - aż 0,672 g! Na podróż do południowych granic Sahary powinno więc im wystarczyć około 500 g "zapasów" tego paliwa. - Europejskie bociany docierają na afrykańskie sawanny dwiema trasami - mówi prof. Piotr Tryjanowski z Zakładu Ekologii Behawioralnej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. - Te mieszkające na wschód od rzeki Łaby wybierają trasę nad Burgas w Bułgarii, przez Bosfor, a potem wzdłuż Nilu. Osobniki z Europy Zachodniej wędrują nad Gibraltarem. Jedne i drugie mogą dotrzeć aż na południe Czarnego Lądu. Niewielka grupa odkryła nawet, że da się tam założyć gniazdo. Te bociany wychowują pisklęta wówczas, gdy w Polsce jest zima.

Pierwszym etapem podróży bocianów wychowanych na wschodzie Europy są mokradła i sawanny Sudanu i Czadu. Tam odbudowują zapasy energii, zamieniając się w prawdziwe maszyny do trzebienia szarańczy. W przeciwieństwie do miejscowej ludności plagę tych owadów witają z radością. Odwiedzają też śmietniska, zbierają śnięte ryby, polują na drobne gryzonie. Dopiero w drugiej połowie listopada przekraczają równik i w niewielkich grupkach wałęsają się po trawiastych sawannach południowo-wschodniej Afryki. Ale nie wszystkie. - Niektóre całą zimę spędzają w Sudanie - mówi prof. Tryjanowski. - Ostatnio, w związku z ocieplaniem klimatu, coraz więcej bocianów skraca trasę podróży. Zamiast wędrować do Afryki, zatrzymują się w dolinach rzecznych Izraela albo na mokradłach południowej Hiszpanii. Ale to margines, tylko kilka tysięcy bocianów. Reszta opuszcza Afrykę dopiero wiosną.

Kiedy wyruszają w podróż powrotną? Na to pytanie potrafi odpowiedzieć precyzyjnie dr Wladislaw Kosariew z Instytutu Zoologii Rosyjskiej Akademii Nauk w Rybaczi, który analizował poczynania 22 boćków śledzonych przez satelitę. - Termin powrotu jest uzależniony od pogody, a ściślej od opadów - wyjaśniał wiosną 2007 r. w Algeciras w Hiszpanii na konferencji poświęconej migracji ptaków i zmianom klimatu. - Jeśli w lutym jest wilgotno i ciepło, bociany startują nawet w połowie miesiąca. Susza i chłody mogą je zatrzymać aż do 30 marca! Tak było np. 1997 r. Deszczowe chmury nie dotarły na północ, w rejon sahelu, za to średnia miesięczna temperatura była o 3OC niższa niż zazwyczaj.