Aby dostać się w malownicza krainę pięknych pól, pagórków i wijącej się rzeki, należy wyruszyć z Kielc na południowy wschód, ul. Ściegiennego lub Tarnowską. Po drodze mijamy Bilczę, niewielką wioskę, w której urodził się ksiądz Piotr Ściegienny. W Piasecznej Górze zjeżdżamy w Dolinę Czarnej Nidy, do miejscowości Morawica, w której na wzgórzu możemy zwiedzić neogotycką kaplicę z XIX wieku. U stóp góry znajduje się zespół podworski z I połowy XIX wieku z pozostałością parku, zajęty obecnie przez szpital psychiatryczny.

Jedną z pereł Ponidzia jest z pewnością Pińczów, miasto z XIV-wieczną tradycją, posiadające prawa miejskie od 1429 roku. Pińczów był ongiś własnością wielkich magnackich rodzin: Oleśnickich, Myszkowskich i Wielopolskich . Założone przez Zbigniewa Oleśnickiego, położone jest na lewym brzegu Nidy u podnóża malowniczych wzniesień Garbu Pińczowskiego. Od połowy XVI wieku Pińczów stał się głównym ośrodkiem reformacji, a także centrum nauki i kultury polskiej. Miasto nazywano "Sarmackimi Atenami". W końcu XVI wieku w Pińczowie powstały manufaktury kamieniarskie produkujące detale architektoniczne rozprowadzane po całej Polsce.

Kierował nimi znany architekt Santi Gucci. W mieście możemy obejrzeć zabytkową fontannę pośrodku rynku, datowaną na 1593 rok. Zachowały się również domy z XVII - XIX wieku, barokowy portal z zamku z około 1630 roku, zespół popauliński z XV wieku - kościół i klasztor - pierwotnie gotycki, po przebudowie w XVII wieku wczesnobarokowy. Budynek poklasztorny pełni obecnie funkcję Domu Kultury w którym mieści się Muzeum Regionalne. Przed budynkiem postawiono pomnik "piewcy Ponidzia", Adolfa Dygasińskiego. Na dawnej granicy Pińczowa i Mirowa - miasteczka należącego dawniej do Myszkowskich stoi wczesnobarokowy kościół i klasztor reformatów z XVII wieku, a tuż za nim kamienica z przełomu XVI i XVII wieku zwana "ariańską drukarnią", w której obecnie mieści się archiwum państwowe. Na terenie miasta jest także renesansowa synagoga z końca XVI wieku, klasycystyczny pałacyk Wielopolskich z końca XVIII wieku, renesansowa baszta ogrodowa. Na Górze Klasztornej górującej nad miastem, znajduje się późnorenesansowa kaplica św. Anny.

Zwiedzając Ponidzie powinniśmy zajrzeć także do Chrobrza - wymienianego po raz pierwszy w XII wieku, od końca XVI wieku do drugiej wojny światowej stanowiącej ośrodek ordynacji pińczowsko-chroberskiej, należącej początkowo do rodziny Myszkowskich następnie rodziny Wielopolskich. W Chrobrzu znajduje się kościół gotycko - renesansowy z 1550 roku z późniejszymi kaplicami, wewnątrz znajdują się nagrobki renesansowe. W północno-zachodniej części Chrobrza duży lecz zaniedbany park z klasycystycznym pałacem według projektu Henryka Marconiego, zbudowany w 1850 roku dla Aleksandra Wielopolskiego.

Niezwykle modną ostatnio miejscowością Ponidzia są Pełczyska. A to za sprawą sensacyjnych wyników wykopalisk prowadzonych przez pracowników Uniwersytetu Warszawskiego. Archeolodzy odnaleźli w Pełczyskach osadę kultury celtyckiej, a oprócz tego cmentarzyska i osady należące do innych kultur. Wykopaliska na terenie Pełczysk prowadzone są od... 1938 roku. Wtedy to robotnicy sadzący drzewka owocowe w sadzie ówczesnego właściciela majątku p. Libiszewskiego natrafili na dwa naczynia brązowe oraz żelazne elementy uzbrojenia z pierwszej połowy I w. po Chr. Najbogatsze w odkrycia są jednak dopiero ostatnie lata prac archeologicznych.

Najbardziej starym i bogatym w zabytki miasteczkiem Ponidzia jest oczywiście Wiślica.
















Najbardziej starym i bogatym w zabytki miasteczkiem Ponidzia jest oczywiście Wiślica. Położona w Dolinie Nidy na gipsowym wzgórzu wśród podmokłych łąk, znana jest z rewelacyjnych odkryć archeologicznych. Odkryte tutaj grodzisko datuje się na przełom X i XI wieku. Wiślica uzyskała prawa miejskie w 1326 i była wtedy potężnym i ważnym ośrodkiem życia społecznego, politycznego. Odbywały się tutaj liczne zjazdy rycerstwa małopolski, to w tej miejscowości powstała pierwsza w Polsce kodyfikacja obowiązujących praw zwyczajowych, czyli Statuty Wiślickie. Już w 1528 roku Wiślica doczekała się systemu wodociągów. Upadek Wiślicy nastąpił po najeździe szwedzkim. Mury miejskie i resztki zamku rozebrano po roku 1766.

Najcenniejszym zabytkiem Wiślicy jest kolegiata ufundowana przez Kazimierza Wielkiego, zbudowana około 1350 roku, z kamienną rzeźbą Matki Boskiej (tak zwana Madonna Łokietkowa), datowaną na lata 1260-1280. Przy kolegiacie stoi dzwonnica w stylu gotyckim (lata budowy 1460-70) ufundowana przez Jana Długosza. Na wschód od kolegiaty w specjalnym pawilonie można oglądać odkryte w 1958 roku fundamenty kościoła romańskiego z przełomu X-XI wieku, przy ruinach kościółka słynna misa chrzcielna. Pod kolegiatą znajduje się bezcenna pamiątka romańska, czyli płyta wiślicka: zdobiona, gipsowa podłoga krypty.

Około czterech km od Wiślicy w kierunku Buska-Zdroju znajduje się miejscowość Chotel Czerwony, w której na gipsowym wzgórzu stoi gotycki kościół fundowany przez Jana Długosza w latach 1440-50. Wewnątrz gotyckie rzeźby z XV wieku, tablica erekcyjna z 1450 roku, obok kościoła znajduje się wychodnia gipsów gdzie kryształy osiągają wysokość ponad 2,5m.

Kolejnym ważnym miejscem Ponidzia jest Busko-Zdrój, kurort od 1824 roku. Pierwsza wzmianka o miasteczku pochodzi z Buli papieskiej z roku 1180. Najbardziej cennymi zabytkami Buska są: domy z XVIII i XIX wieku, kościół parafialny budowany w latach 1592-1621 z fragmentami gotyckimi i licznymi epitafiami. Przy drodze wyjazdowej do Pińczowa znajduje się drewniany kościółek cmentarny św. Leonarda z 1699 roku z resztkami polichromii. Doskonałym miejscem relaksu i spacerów jest oczywiście częśc zdrojowa Buska-Zdroju, rozpoczynająca się piekną bramą wejściową do parku założonego w 1836 roku. W południowej stronie parku znajduje się klasycystyczny gmach łazienek zbudowany w latach 1836-38 według projektu Henryka Marconiego.

Nie możemy zapomnieć o Michałowie, położonym nad rzeką Mierzawą malowniczo wpisany w krajobraz otaczających pól i widniejących w dali wzgórz ze ścianami lasów stanowiących otulinę Kozubowskiego Parku Krajobrazowego. We wsi Michałów znajduje się kościół parafialny p.w. Św. Wawrzyńca, zbudowany według zachowanych dokumentów jako kościół drewniany około 1375 roku, zastąpiony murowanym w 1470 roku. Ten, który możemy podziwiać obecnie, wzniesiono w latach 1852-53, według planów Felicjana Frankowskiego. Jest to kościół murowany, jednonawowy, tynkowany, w stylu późnoklasycystycznym, pokryty dachem czterospadowym, z wieżą z dzwonem z XVI wieku. Ołtarz główny i dwa ołtarze boczne w stylu barokowym. W ołtarzu głównym - obraz przedstawiający śmierć św. Franciszka, z II połowy XVIII wieku zaś w bocznych obrazy - Męczeństwo św. Wawrzyńca i późnobarokowy obraz z wizerunkiem św. Jana Nepomucena. Na cmentarzu kościelnym znajduje się krzyż kamienny klasycystyczny, z 1816 roku. We wsi jest także rokokowa kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1753 roku.

Michałów to także najsłynniejsza w Polsce stadnina koni, gdzie hoduje się konie czystej krwi arabskiej już od ponad 50 lat. To największa w Polsce, jedna z większych w Europie i na świecie stadnina koni tej rasy. Posiada około 400 koni czystej krwi arabskiej, w tym ponad 110 klaczy matek. W stadninie możemy zobaczyć konie maści tarantowatej, kuce szetlandzkie oraz... bardzo oryginalne krowy rasy jersey. Stadnina może pochwalić się licznymi prestiżowymi nagrodami i wyróżnieniami oraz... rekordowymi cenami uzyskanymi na aukcjach krajowych i zagranicznych.

Na terenie Doliny Nidy znajdziemy około 10 rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej.

















Ponidzie to niezwykle ciekawy region nie tylko pod względem historycznym, ale krajoznawczym. Na tym terenie znajdziemy około 10 rezerwatów przyrodyu ożywionej i nieożywionej, m.in. rezerwat "Skorocice" w pobliżu wioski Skorocice (w niewielkiej odległości od Buska-Zdroju) został założony w 1960 r. jako rezerwat przyrody nieożywionej i florystyczny. Zajmuje on powierzchnię 7,7 ha, a może poszczycić się interesującymi zjawiskami krasowymi występującymi w gipsie. Teren rezerwatu obejmuje wąwóz gipsowy podzielony na dwie części ryglem skalnym, tzw. Wysoką Drogą. Obszar rezerwatu jest ponadto miejscem występowania owadów ciepłolubnych m.in. motyla modraszka gniadego i pazia królowej. W obrębie rezerwatu znajduje się najdłuższa jaskinia gipsowa w Polsce - Jaskinia Skorocicka. Stanowi ona przykład podziemnego korytarza rzecznego, którym także obecnie płynie Potok Skorocicki.

Dolina rzeki Nidy obejmuje szeroką, płaską i miejscami zabagnioną powierzchnię. W dnie doliny występują fragmenty starorzeczy oraz wznoszące się ponad jej dno pagóry gipsowe. Dnem doliny leniwie toczy swe wody rzeka Nida tworząc niezwykłe malownicze meandry, zwłaszcza w okolicach: Jurkowa, Szczytnik i Ostrowa. Dodatkowa piękna rośliność, ciekawa rzeźba terenu, wykształcona szachownica pól z mozaiką różnych barwnych upraw, zmieniających swój wygląd w zależności od pory roku sprawia, że Ponidzie jest wspaniałą, niezwykle interesującą krainą, niestety niedocenianą pod względem turystycznym.