Przypuśćmy, że doktorant z Akademii Rolniczej w Lublinie jest bliski sensacyjnego naukowego odkrycia z dziedziny chemii i musi jedynie potwierdzić swoje przypuszczenia eksperymentem na spektrometrze Bruker 600 MHz. Jedyne tak czułe urządzenie w naszym kraju znajduje się w Instytucie Chemii Bioorganicznej w Poznaniu. Doktorant musiałby więc umówić się, przyjechać, wykonać na miejscu badania, a potem ich wyniki wziąć ze sobą i opracować w Lublinie.

Wirtualne Laboratorium pozwala mu przeprowadzić cały eksperyment zdalnie - wystarczy, że naukowiec prześle do Poznania próbki materiałów do zbadania. Na dodatek, nie ruszając się z miejsca, może na swoim komputerze opracować wyniki i przesłać je do bazy danych - Naukowej Biblioteki Cyfrowej. Może też na bieżąco, sekunda po sekundzie, śledzić przebieg eksperymentu. Program Wirtualnego Laboratorium jest prosty w obsłudze. Nawet najbardziej skomplikowany eksperyment można w nim przeprowadzić za pomocą myszy komputerowej. Wystarczy tylko zalogować się do programu, wpisać hasło i podać scenariusz badania.

Pobudka, koniec eksperymentu

Możliwości laboratorium są olbrzymie. Specjalistyczne urządzenia, takie jak wspomniany spektrometr, połączono bowiem siecią światłowodową o przepustowości co najmniej 1 GB. Światłowody łączą ze sobą pięć centrów komputerów dużej mocy obliczeniowej znajdujących się w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, we Wrocławiu i w Krakowie. - To jest coś więcej niż tylko dostęp do samego urządzenia - podkreśla Marcin Lawenda z Poznańskiego Centrum Superkomputerowo-Sieciowego (PCSS), które opracowało projekt Wirtualnego Laboratorium.

A jeśli naukowiec nie ma czasu śledzić przebiegu eksperymentu? - Może się wylogować i iść spać. O zakończeniu badania zostanie powiadomiony e-mailem - zaznacza Norbert Meyer, który kieruje działem komputerów dużej mocy. Wyniki eksperymentu można uzyskać wielokrotnie szybciej niż dotychczas. Dane do autora wędrują w formie elektronicznej. - To kapitalny przykład e-nauki. Zyskaliśmy całkowicie nowe narzędzie badawcze. Dzięki temu wyrównujemy też szanse tych zespołów naukowych, które takimi urządzeniami nie dysponują - zapewnia dr Maciej Stroiński, koordynator projektu. Pracownicy PCSS są przekonani, że po dokonaniu kilku korekt program będzie mógł trafić do szkół i stać się cenną pomocą dydaktyczną.

Składka na tomograf

Obecnie do sieci światłowodowej Wirtualnego Laboratorium podłączone są cztery urządzenia: dwa spektrometry oraz dwa radioteleskopy (jeden 32-metrowy w Piwnicach pod Toruniem, drugi w Mexico City). Astronom może na odległość poruszać teleskopem, by zobaczyć interesujący go fragment nieba! W przyszłości podłączone zostaną również mikroskopy elektronowe, a także tomografy, co ułatwiłoby lekarzom stawianie diagnoz. Do miejscowości, gdzie jest tomograf, mógłby jechać tylko pacjent. Znający go dobrze lekarz z lokalnej przychodni badałby go na odległość.

Właśnie cena takich przyrządów jak tomograf czy mikroskop elektronowy (każdy z nich kosztuje kilka milionów złotych) powoduje, że są one w Polsce nieliczne i znajdują się tylko w największych placówkach naukowych i medycznych. Dzięki Wirtualnemu Laboratorium na zakup takiego urządzenia może się złożyć kilka instytucji, a potem wspólnie z niego korzystać. Do sieci można podłączyć dowolną liczbę urządzeń - pod tym względem system nie ma żadnych ograniczeń.

Wirtualne Laboratorium jest obsługiwane w języku angielskim. Zaprojektowano je tak, aby każdy, kto chce mieć do niego dostęp, nie musiał instalować na swoim komputerze dodatkowych narzędzi. Program gwarantuje także bezpieczeństwo - jego użytkownik musi mieć certyfikat, jest wcześniej dokładnie sprawdzany. - To są bardzo drogie urządzenia, dlatego do systemu nie może wejść osoba z ulicy - mówi Stroiński. Podkreśla, że program to unikat w skali światowej. - Jest entuzjastycznie przyjmowany i doceniany na każdej konferencji, na której jest prezentowany. Nad takim oprogramowaniem pracują także za granicą, ale tylko nasze działa - podkreśla.

Adres Wirtualnego Laboratorium: http://vlab.psnc.pl/