Zresztą Pawła Smoleńskiego nie trzeba nikomu przedstawiać. Obok Wojciecha Jagielskiego i Wojciecha Tochmana jest jednym z najlepszych reporterów w Polsce. Zasłynął przede wszystkim zbiorem reportaży "Pochówek dla rezuna" opowiadającym o problematyce polsko-ukraińskiej i niechlubnym dziedzictwie akcji "Wisła" oraz "Piekłem w raju" - owocem jego ostatniej podróży do Iraku.

W swych reportażach Smoleński zawsze starał się odchodzić od obrazów z pierwszych stron gazet, a sięgać do wydarzeń, które dzieją się niejako za kulisami i dotyczą zmagań z codziennym życiem. Poza tym Smoleński posiada niezwykły dar skracania dystansu z ludźmi. Uważnie ich słucha, a oni otwierają się przed nim i opowiadają swoje prywatne dramaty. "Izrael już nie frunie" tylko potwierdza talent reportera do zjednywania sobie rozmówców, a także - do snucia świetnych historii. Nie są to jednak historie, które miałyby kompleksowo opisać całą problematykę stosunków izraelsko-palestyńskich. To portrety ludzi - Żydów i Palestyńczyków. Poprzez ich biografię możemy dotrzeć do sedna konfliktu, poznać kulturowe i polityczne kompleksy obu narodów, które od lat nie pozwalają na pokojowe sąsiedztwo.

Smoleński pokazuje, że Izrael to państwo ogromnych kontrastów i sprzeczności, a jego społeczeństwo jest bardzo podzielone. Czasami pomiędzy poszczególnymi grupami
nie ma żadnego porozumienia. Najlepiej pokazuje to reportaż "Israel" poświęcony znanemu publicyście Israelowi Segalowi, który wychował się w rodzinie ortodoksyjnych Żydów, a potem przeszedł na drugą stronę niewidzialnego muru, by stać się świeckim Izraelitą. Kiedy to zrobił, dla swojej rodziny oficjalnie umarł. Przed czytelnikami rysuje się dramat człowieka dorastającego w religijnej dzielnicy Jerozolimy, gdzie panowały obyczaje rodem z chasydzkich gmin, a jedynym jego zajęciem było oddawanie się modlitwom i studiowaniu tory. Kiedy postanowił odmienić swój los, okazał się bezradny, zupełnie nieprzystosowany do świeckiego życia. Przypadek Segala to przykład niemal modelowy, bo takich ludzi w Izraelu jest wielu.

Ale podział między świeckimi Żydami (określających siebie "Izraelitami", nigdy "Żydami") a ortodoksami to dopiero namiastka panoramy Izraela. Widzimy konflikty pomiędzy prawicą a lewicą, a także pomiędzy mieszkańcami miast i marzącymi o idealnym życiu "kibucnikami". Wreszcie dochodzimy do obrazu Palestyny i głośnej sprawy ewakuacji Żydów ze Strefy Gazy. Smoleński rysując portret Palestyńczyków również zrywa ze schematem niewykształconych i zaślepionych fanatyków. Istnieją oczywiście i tacy, manipulowani przez organizacje terrorystyczne, a wśród nich żyje wielu podobnych do bohaterów Smoleńskiego - wykształconych, z ogromną świadomością polityczną i przede wszystkim pragnących pokoju.

Pokój to wartość najbardziej ceniona przez wszystkich rozmówców reportera. Problem jednak w tym, że inaczej wyobraża go sobie młoda, palestyńska feministka, inaczej izraelski pisarz Etgar Keret, a jeszcze inaczej wysiedlani osadnicy z Gazy. Pokój ma dla nich zupełnie inną cenę, inne są również jego warunki. Najbardziej uderzający w reportażach Smoleńskiego jest jednak brak komunikacji między Żydami i Palestyńczykami. Odseparowani przez polityków zwykli ludzie nie mają szans, by ze sobą rozmawiać, co zupełnie niszczy jakąkolwiek szansę na dialog. O pojednaniu trudno nawet myśleć. Bo dla każdej ze stron Jerozolima, Jerycho i okoliczne tereny to Ziemia Święta, za którą warto przelać krew, ziemia darowana przez Boga.

Nieprzypadkowo, o czym również pisze Smoleński, co roku w Jerozolimie turystom udziela się dziwna choroba psychiczna i zdaje im się, że są zbawicielami. Ziemia Święta ma swoją wartość i swoją metafizyczną atmosferę, która na każdym kroku przebija ze stron reportażu i z ust poszczególnych bohaterów. I choćby nie wiadomo jak bardzo zaprzeczali, każdy z nich w pewien sposób jest idealistą i marzycielem. Ale w tym wypadku te cechy tylko przeszkadzają w rozwiązaniu konfliktu i utrudniają kompromis.

* * *
Paweł Smoleński, Izrael już nie frunie. Wydawnictwo Czarne. Wołowiec 2006.